W wypadku braku odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich jej właścicielowi przysługuje roszczenie o to, żeby właściciel bądź właściciele gruntów sąsiednich ustanowili dla niego służebność gruntową przejazdu lub przechodu. Droga konieczna może prowadzić przez grunty sąsiednie, którymi są nie tylko grunty pozostające w fizycznej styczności z nieruchomością, na potrzeby której służebność zostaje ustanowiona, lecz także grunty tak względem niej usytuowane, że zachodzi gospodarcza konieczność przeprowadzenia przez nie dojazdu do drogi publicznej.

Przesłanką roszczenia o ustanowienie służebności drogi koniecznej jest brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub zabudowań gospodarskich. Chodzi tu zarówno o całkowity brak takiego dostępu, jak i gdy dostęp wprawdzie istnieje, ale jest nieodpowiedni, gdyż nie zapewnia niezbędnej łączności umożliwiającej normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości (np. z uwagi na uzasadnione potrzeby związane z przeznaczeniem nieruchomości, ukształtowaniem terenu). Odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość przedostania się z nieruchomości do takiej drogi, co więcej możliwość ta musi  istnieć trwale, a nie tylko w pewnych okresach roku.

Właściciel nieruchomości obciążonej służebnością drogi koniecznej może z tego tytułu żądać wynagrodzenia, które przysługuje także wówczas, gdy nie poniósł on żadnej szkody w związku z ustanowieniem służebności. Przewidziane w art. 145 § 1 k.c. wynagrodzenie może być świadczeniem jednorazowym, ale może mieć także charakter świadczenia okresowego

Służebność drogi koniecznej najczęściej jest ustanawiana orzeczeniem sądowym w postępowaniu nieprocesowym, ale też może być ustanowiona w umowie między właścicielem nieruchomości, która nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, i właścicielem nieruchomości, przez którą będzie prowadzić droga.

Na koniec należy wspomnieć, że na właścicielu nieruchomości władnącej ciążą obowiązki utrzymania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności. Jeśli ma to być droga zbudowana i utrzymywana w należytym stanie, to w stopniu, w jakim służy ona nieruchomości władnącej, powinna być finansowana przez właściciela tej nieruchomości. Ciężary powinna ponosić bowiem osoba uzyskująca korzyści, a zatem właściciel nieruchomości władnącej.