Fot.: FreeImages.com/OdanJaeger.

Zapis windykacyjny jest instytucją, która stanowi wyłom od generalnej zasady polskiego prawa spadkowego, jaką jest sukcesja uniwersalna. Głównym celem legatu windykacyjnego jest poszerzenie możliwości wpływu testatora na losy jego majątku po otwarciu spadku. Poprzez ustanowienie zapisu windykacyjnego spadkodawca może postanowić, że wskazana osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy.

Zapis windykacyjny jest postanowieniem testamentu, na podstawie którego konkretnie wskazana osoba, która niekoniecznie musi być spadkobiercą, nabywa z chwilą otwarcia spadku z mocy prawa konkretny przedmiot należący do spadkodawcy. Testator może przeznaczyć poszczególnym osobom wskazane w testamencie składniki majątkowe i w ten sposób zadecydować o sposobie podziału swego majątku.

Zgodnie z art. 981¹ § 1 k.c. zapis windykacyjny można uczynić tylko w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Aby skutecznie ustanowić zapis windykacyjny testator powinien użyć w tym celu słów „zapis windykacyjny” albo opisowo określić skutki, jakie zapis ma wywołać. Jeżeli z oświadczenia testatora nie będzie wyraźnie wynikało ustanowienie zapisu windykacyjnego, rozrządzenie takie należy rozumieć jako zapis zwykły.

Akt notarialny jest wymagany dla określenia zarówno zapisobiercy windykacyjnego, jak i przedmiotu zapisu. W testamencie notarialnym powinny znaleźć się postanowienia, które w dostateczny sposób zindywidualizują przedmiot zapisu. W przypadku rzeczy ruchomych można wskazać miejsce ich położenia lub cechy odróżniające je od innych podobnych. Natomiast konkretyzacja nieruchomości może nastąpić poprzez wskazanie numeru księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości lub numeru działek geodezyjnych zaczerpniętych z ewidencji gruntów i budynków.

Jeżeli chodzi o wskazanie zapisobierców windykacyjnych, to  powinno być ono jednoznaczne. Nie zawsze wymagane jest oznaczenie tych osób z imienia i nazwiska, jeżeli tylko później możliwe będzie ustalenie, kogo konkretnie testator miał na myśli. Za wystarczające należy uznać ustanowienie zapisu windykacyjnego na rzecz np. „żony” czy „jedynej wnuczki”. Brak precyzji w oznaczeniu zapisobiercy skutkować może nieskutecznością zapisu.

Forma aktu notarialnego wymagana jest wyłącznie dla testamentu, w którym ustanowiono zapisy windykacyjne. Odwołanie zapisu windykacyjnego w całości lub w części może nastąpić w testamencie sporządzonym w dowolnej formie przewidzianej dla testamentów przez Kodeks cywilny.

Zgodnie z paragrafem drugim artykułu 981¹ Kodeksu cywilnego przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

- rzecz oznaczona co do tożsamości,

- zbywalne prawo majątkowe,

- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,

- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

Zapis windykacyjny może zostać przyjęty lub odrzucony w terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez zapisobiercę windykacyjnego o tytule swojego powołania. W przypadku bezskutecznego upływu tego terminu następuje przyjęcie zapisu windykacyjnego z mocy prawa.